1. Tết Đoạn Ngọ là ngày gì?
Tết Đoan Ngọ hay còn được gọi là tết Đoan Dương, được tổ chức vào giờ Ngọ, ngày mùng 5 tháng 5 Âm lịch hằng năm. Đây là một ngày tết truyền thống tại một số quốc gia Đông Á như Việt Nam, Triều Tiên, Đài Loan, Nhật Bản và Trung Quốc. "Đoan" có nghĩa là mở đầu, "Ngọ" là khoảng thời gian từ 11 giờ sáng đến 1 giờ chiều, ăn tết Đoan Ngọ là ăn vào buổi trưa. Đoan Ngọ tức là lúc mặt trời bắt đầu ngắn nhất, ở gần trời đất nhất.
Ở Việt Nam, tết Đoan Ngọ còn được gọi với cái tên khá dân dã đó chính là tết giết sâu bọ. Hiểu đơn giản, đây chính là ngày phát động bắt sâu bọ, tiêu diệt bớt các loài sâu bệnh gây hại cho cây trồng.
Hình 1. Mâm cúng khai trương ngày Tết Đoan Ngọ.
2. Nguồn gốc ngày Tết Đoan Ngọ tại Việt Nam.
Sự tích về Khuất Nguyên của Trung Quốc:
- Khuất Nguyên (340-278 trước công nguyên) sinh ra trong thời Chiến Quốc (475- 221 trước công nguyên), khi 7 quốc gia cổ đại ở Trung Quốc ngày nay tranh giành quyền thống trị bằng chiến tranh mở rộng lãnh thổ. Khuất Nguyên là người nước Sở. Khuất Nguyên làm tới chức Tả Đồ cho Sở Hoài vương và được vua yêu quý nhưng sau đó bị quan lại ganh tài tìm cách hãm hại. Đến cuối đời ông bị lưu đày, thất chí gieo mình xuống sông Mịch La tự tử vào đúng ngày 5.5 âm lịch.
Để tưởng nhớ về con người và cái chết bi ai của Khuất Nguyên, người nổi tiếng với tập thơ Ly tao bất hủ, hàng năm người dân địa phương dùng mái chèo tạo sóng ở trên sông để đuổi cá đi và cho cá ăn bánh tro để cá không ăn thi thể của Khuất Nguyên.
Sự tích về Tết Đoan Ngọ của người Việt:
- Vào một ngày sau vụ mùa, nông dân ăn mừng vì trúng mùa nhưng sâu bọ năm ấy lại kéo dày ăn mất cây trái, thực phẩm đã thu hoạch. Nhân dân đau đầu không biết làm cách nào để có thể giải được nạn sâu bọ này, bỗng nhiên có một ông lão từ xa đi tới tự xưng là Đôi Truân.
Ông chỉ cho dân chúng mỗi nhà lập một đàn cúng gồm đơn giản có bánh tro, trái cây, sau đó ra trước nhà mình vận động thể dục. Nhân dân làm theo chỉ một lúc sau, sâu bọ đàn lũ té ngã rã rượi. Lão ông còn bảo thêm: Sâu bọ hằng năm vào ngày này rất hung hăng, mỗi năm vào đúng ngày này cứ làm theo những gì ta đã dặn thì sẽ trị được chúng.
Dân chúng biết ơn định cảm tạ thì ông lão đã đi đâu mất. Để tưởng nhớ việc này, dân chúng đặt cho ngày này là ngày Tết diệt sâu bọ, có người gọi nó là Tết Đoan Ngọ vì giờ cúng thường vào giữa giờ Ngọ.
- Bởi vậy, không thể quan niệm ngày Tết Đoan Ngọ của người Việt bắt nguồn từ Trung Quốc như một số người vẫn lầm tưởng như hiện nay.
Hình 2. Mâm cúng khai trương Tết 5/5 Âm lịch.
3. Ý nghĩa ngày Tết Đoan Ngọ của người Việt Nam.
Ở Việt Nam, Tết Đoan ngọ được “Việt hóa” thành ngày Tết diệt sâu bọ và thờ cúng tổ tiên. Người Việt Nam còn gọi ngày Tết Đoan Ngọ là Tết giết sâu bọ vì trong giai đoạn chuyển mùa, chuyển tiết, dịch bệnh dễ phát sinh. Vào ngày này, dân gian có nhiều tục trừ trùng phòng bệnh.
Hiện ở một số làng quê Việt Nam vẫn còn giữ nếp xưa, rất coi trọng ngày Tết Đoan Ngọ này. Sau Tết Nguyên Đán, có lẽ Tết Đoan Ngọ mồng 5 tháng 5 là cái Tết sum họp đầm ấm nhất và có nhiều tục lệ gắn kết với đời sống của người dân… vì vậy con cháu dù làm ăn xa xôi mấy cũng cố thu xếp để về.
Vào thời điểm này, trái cây, hoa lá bắt đầu đơm hoa kết trái mong một mùa bội thu, vì vậy, hoa quả là thứ đồ cúng không thể thiếu. Ngoài ra còn có những món ăn khác tùy theo tập quán của từng địa phương.
Vào ngày Tết mồng 5 tháng 5 Âm lịch, cả làng nhộn nhịp hẳn lên, nhà nào cũng dậy từ sớm chuẩn bị lễ vật cúng tổ tiên và hoa quả là thứ đồ cúng không thể thiếu. Người ta quan niệm rằng, đây là thời điểm quả trên cây, lá trên cành bắt đầu đơm hoa kết trái và cúng tổ tiên để mong một mùa bội thu.
Hình 3. Mâm cúng khai trương ngày Tết Đoan Ngọ.
